Тэтгэврийн даатгал

1. Өндөр насны тэтгэвэр:

“Өндөр насны тэтгэвэр” гэж даатгуулагчийг өндөр наслахад насан туршид нь нийгмийн батлагааг нь хангах зорилгоор нийгмийн даатгалын сангаас сар бүр олгох мөнгөн хөрөнгийг хэлнэ.

Өндөр насны тэтгэвэр авах эрх:

–Шимтгэл төлсөн байвал зохих хугацаа: 2025 онд – 22 жил ба түүнээс дээш

(цаашид жил бүр 3 сараар нэмэгдэж 2037 онд 25 жил болно)

-Нас: Өөрөө хүсвэл эрэгтэй 60 нас, эмэгтэй 55 нас

Эсхүл:

–Шимтгэл төлсөн байвал зохих хугацаа: 10-20 жил

-Нас: Төрсөн ондоо харгалзах насанд хүрсэн байна. 

Хэрэв даатгуулагч тэтгэврийн даатгалын шимтгэл төлсөн байвал зохих дээрх болзлыг хангаагүй тохиолдолд өндөр насны тэтгэврийг хувь тэнцүүлэн тогтоолгоно:

-Шимтгэл төлсөн байвал зохих хугацаа: 10-19 жил

–Нас: Төрсөн ондоо харгалзах насанд хүрсэн байна. 

Эрэгтэй даатгуулагчийн өндөр насны тэтгэвэр тогтоолгох нас:

Эмэгтэй даатгуулагчийн өндөр насны тэтгэвэр тогтоолгох нас:

2. Олон хүүхэд төрүүлж, өсгөсөн эхийн тэтгэвэр:

-Шимтгэл төлсөн байвал зохих хугацаа: 20 жил

-Нас: эмэгтэй 50 нас хүрсэн даатгуулагч өөрөө хүсвэл

-4 ба түүнээс дээш хүүхэд төрүүлж, 3 хүртэл настайд нь үрчлэн авч 6 нас хүртэл нь өсгөсөн

• Төрүүлж, өсгөсөн хүүхэд бүрийн тоогоор шимтгэл төлсөн хугацааг 1 жил 6 сараар нэмэгдүүлэн тооцно. (Энэ зохицуулалт хүүхэдтэй бүх эхчүүдэд хамаарна)

3.Хөдөлмөрийн хэвийн бус нөхцөлийн тэтгэвэр

Даатгуулагч нь нийтдээ 20-иос доошгүй жил, үүнээс дор дурдсан хөдөлмөрийн хэвийн бус нөхцөлд ажиллаж шимтгэл төлсөн тохиолдолд өөрөө хүсвэл тухайн насанд хүрээд тэтгэвэр тогтоолгох эрхтэй. Үүнд:

4.Онцлог ажил мэргэжлийн тэтгэвэр:

Даатгуулагч нь доор дурдсан ажил мэргэжлээр 20-иос доошгүй жил, эсхүл нийтдээ 25-аас доошгүй жил үүнээс 15-аас доошгүй жил сонгодог, мэргэжлийн урлагын байгууллагын тухайн ажил мэргэжлээр ажилласан даатгуулагч өөрөө хүсвэл нас харгалзахгүйгээр өндөр насны тэтгэвэр тогтоолгож болно. Үүнд:

• Гоцлол дуучин
• Бүжигчин
• Агаарын болон хэрэглэлийн гимнастик
• Акробат
• Тэнцвэр, уран нугаралт
• Хүнд жингийн үзүүлбэрийн жүжигчин
• Зэрлэг араатан, ан амьтан сургаж  тоглуулагч
• Хөөмийчин
• Найрал хөгжмийн үлээвэр хөгжимчин

5.Бусад нөхцөлийн тэтгэвэр:

• Төмөр замын цэрэгжүүлсэн хамгаалалтын албанд 25-аас доошгүй жил ажилласан даатгуулагч өөрөө хүсвэл нас харгалзахгүйгээр өндөр насны тэтгэвэр тогтоолгож болно.

Өндөр насны тэтгэвэр бодох арга:

Өндөр насны тэтгэвэр бодох арга дараах төрөлтэй байна:

• цалинд үндэслэсэн
• нэрийн дансны

Өндөр насны тэтгэврийг даатгуулагч 1960 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс өмнө төрсөн бол цалинд үндэслэсэн, 1979 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдөр ба түүнээс хойш төрсөн бол нэрийн дансны аргаар тус тус бодно.

1960 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс 1979 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдөр хүртэл хугацаанд төрсөн даатгуулагч, түүнчлэн олон хүүхэд төрүүлж, өсгөсөн эхийн болон хөдөлмөрийн хэвийн бус нөхцөлөөр тэтгэвэр тогтоолгох даатгуулагч цалинд үндэслэсэн болон нэрийн дансны аргаас өөрөө сонгоно.

Өндөр насны тэтгэвэр бодох хувь хэмжээ:

Өндөр насны тэтгэврийг даатгуулагчийн тэтгэврийн даатгалын шимтгэл төлсөн сүүлийн 20 жилийн доторх дараалсан 5 жилийн буюу 60 сарын цалин хөлс, түүнтэй адилтгах орлогын дунджаас 45 хувиар тогтооно. Тэтгэврийн даатгалын шимтгэлийг 20 жилээс илүү төлсөн жил тутамд дундаж цалингийн 1.5 хувиар, сар тутамд 0.125 хувиар, 2029 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн шимтгэл төлсөн сар тутамд 0.167 хувиар тооцон тэтгэврийн хэмжээг нэмэгдүүлнэ.

Тэтгэвэр тогтоолгосон боловч 12 сараас доошгүй хугацаанд ажил, хөдөлмөр эрхэлж, нийгмийн даатгалын шимтгэл төлсөн даатгуулагчийн авч байгаа тэтгэврийн хэмжээг анхны тэтгэвэр тогтоолгосон дундаж цалингаас 12 сар тутамд 1.5 хувиар бодож нэмэгдүүлэн тогтооно.

Өндөр насны тэтгэврийн хэмжээг цалинд үндэслэсэн аргаар бодох

Даатгуулагчийн өндөр насны сарын тэтгэврийн хэмжээг бодоход дараах томьёог хэрэглэнэ:

Өндөр насны бүрэн тэтгэврийн сарын хэмжээ:

Тцб =Ц*(45%+(Ш241+*0.125%))

Тцб – цалинд үндэслэсэн аргаар тооцсон бүрэн тэтгэврийн сарын хэмжээ;

Ц – сарын дундаж цалин хөлс, түүнтэй адилтгах орлого;

Ш241+ -241 ба түүнээс дээш шимтгэл төлсөн сарын тоо.

Жишээ 1:     Даатгуулагч нийт 30 жил буюу 360 сар шимтгэл төлж ажилласан, 5 жилийн дундаж цалин нь 1 800 000 төгрөг гэвэл:

Бодолт 1:

Тцб = Ц*(45%+(Ш241+*0.125%))

Тцб = 1,800,000 х 45%+ (120с x 0.125%) = 1,800,000 х (45% + 15%) = 1,080,000₮

Өндөр насны хувь тэнцүүлэн тогтоох тэтгэврийн сарын хэмжээ:

Тцх =Ц*0.1875%*Шсар

Тцх – цалинд үндэслэсэн аргаар тооцсон хувь тэнцүүлэн тогтоох тэтгэврийн сарын хэмжээ;

Ц – сарын дундаж цалин хөлс, түүнтэй адилтгах орлого;

Шсар – шимтгэл төлсөн сарын тоо.

Жишээ 2:     Даатгуулагч нийт 15 жил буюу 180 сар шимтгэл төлж ажилласан, 5 жилийн дундаж цалин нь 1 800 000 төгрөг гэвэл:

Бодолт 2:

Тцх = Ц*0.1875%*Шсар 

Тцх = 1,800,000*0.1875%*180 сар = 607,500₮

Өндөр насны тэтгэврийн хэмжээг нэрийн дансны аргаар бодох

            Даатгуулагчийн өндөр насны сарын тэтгэврийн хэмжээг нэрийн дансны аргаар бодоход дараах томьёог хэрэглэнэ:

                                                                                                                                                                   ТНД=НДC3 : 12K

ТНД – нэрийн дансны аргаар тооцсон сарын тэтгэврийн хэмжээ;

НДC3 – Нийгмийн даатгалын ерөнхий хуулийн 27.8-д заасны дагуу

тооцсон нэрийн дансны тухайн жилийн эцсийн үлдэгдэл

болон мөнгөжүүлсэн орлогын нийлбэр дүн;

К – тэтгэвэр авах дундаж хугацааны илэрхийлэл. 

Бүрдүүлэх материал:

1. Өргөдөл
2. Иргэний үнэмлэхний хуулбар
3. Ажилласан жилтэй холбоотой материал /Хд,Ндд,Архивын лавлагаа,ШШийдвэр/
4. Ажиллаж байгаад гарсан бол чөлөөлөгдсөн тушаал эх хувь
5. Нөхцлийн тодорхойлолт /хэвийн нөхцөл бол хэрэггүй/
6. Цэргийн батлах, лавлагаа
7. Хүүхдүүдийн иргэний үнэмлэхний хуулбар, төрсний гэрчилгээ, лавлагаа
8. Нас хэтэрсэн бол /55,60/ ХХҮГазраас тэтгэвэр авдаггүй тодорхойлолт
9. 1% цээж зураг

МАЛЧИН ДААТГУУЛАГЧИЙН ӨНДӨР НАСНЫ ТЭТГЭВЭР

Малчин гэж Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих тухай хуульд зааснаар мал аж ахуй эрхэлж үндсэн орлогоо олдог иргэнийг ойлгоно. Түүнчлэн аж ахуй нэгж, байгууллага, иргэнтэй хөдөлмөрийн болон ажил гүйцэтгэх, хөлсөөр ажиллах гэрээний үндсэн дээр мал маллаж байсан малчин, саальчин, тугалчин, тууварчин (1990 оноос өмнөх тууварчинг хамааруулна) Монгол Улсын иргэнийг малчинд хамааруулна.

Доор дурдсан нөхцөлийг хангасан малчин тэтгэвэр тогтоолгох эрхтэй. Үүнд:

• Нийтдээ 20-оос доошгүй жил тэтгэврийн даатгалын шимтгэл төлсөн, үүнээс 15 жил малчнаар ажиллаж тэтгэврийн даатгалын шимтгэл төлсөн 55 нас хүрсэн эрэгтэй.
• Нийтдээ 20-оос доошгүй жил тэтгэврийн даатгалын шимтгэл төлсөн, үүнээс 12 жил 6 сар малчнаар ажиллаж тэтгэврийн даатгалын шимтгэл төлсөн 50 нас хүрсэн эмэгтэй.

Малчнаар ажилласанд хамаарахгүй хугацаа:

• Ерөнхий боловсролын сургууль болон их, дээд сургууль, коллежийн өдрийн ангид суралцсан хугацаа;
• Цэргийн алба хаасан хугацаа;
• Малчнаас өөр ажил, хөдөлмөр эрхэлсэн хугацаа;
• Хөдөлмөрийн чадвараа бүрэн алдсаны улмаас нийгмийн даатгалын сангаас тахир дутуугийн тэтгэвэр, нийгмийн халамжийн сангаас хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэний тэтгэвэр авч байсан хугацаа.

Өндөр насны тэтгэврийн тусгай зохицуулалт:

Өндөр насны тэтгэвэр авч байсан тэтгэвэр авагч нас барсан тохиолдолд доор дурдсан нөхцөлийг хангасан түүний нөхөр, эсхүл эхнэрийн өндөр насны тэтгэврийг нэмэгдүүлнэ:

• Гэр бүлийн тухай хуульд заасны дагуу бүртгүүлсэн;
• 20 ба түүнээс дээш жил хамт амьдарсан.

Тэтгэврийн нэмэгдлийн хэмжээ нь нас барсан тэтгэвэр авагчийн авч байсан тэтгэврийн 20 хувьтай тэнцүү байх бөгөөд энэхүү нэмэгдлийг тэтгэвэр авагчийн нас барсны дараагийн 2 дахь сараас эхлэн олгоно.

Өндөр насны тэтгэвэр олгох хугацаа:

Өндөр насны тэтгэврийг даатгуулагч өргөдлөө тэтгэвэр тогтоолгох насанд хүрэхээс өмнө гаргасан бол уг насанд хүрсэн өдрөөс, эсхүл тэтгэвэр тогтоолгох насанд хүрснээс хойш гаргасан бол өргөдлийг хүлээн авсан өдрөөс эхлэн, нас барсны дараагийн сар дуустал хугацаанд олгоно.

Өндөр насны тэтгэврийн доод хэмжээ:

            Тэтгэврийн даатгалын сангаас олгох өндөр насны тэтгэврийн доод хэмжээг доор дурдсанаар Засгийн газар тогтооно:

• Өндөр насны бүрэн тэтгэврийн доод хэмжээ нь тухайн үед мөрдөж байгаа сарын хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээний 75 хувиас багагүй байхаар;
• Өндөр насны хувь тэнцүүлэн тогтоосон тэтгэврийн доод хэмжээ нь тухайн үед мөрдөж байгаа сарын хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээний 50 хувиас багагүй байхаар.

Засгийн газрын 2024 оны 120 дугаар тогтоолоор баталсны дагуу өндөр насны бүрэн тэтгэврийн доод хэмжээ 650 000 төгрөг, хувь тэнцүүлэн тогтоосон тэтгэврийн доод хэмжээ 540 000 төгрөг байна.

Бүрдүүлэх материал:

1. Өргөдөл
2. Иргэний үнэмлэхний хуулбар
3. Ажилласан жилтэй холбоотой материал /Хд,Ндд,Архивын лавлагаа,ШШийдвэр/
4. А дансны архивын лавлагаа
5. АЖНТ-сон бол 1990-1994 онд амьдарч байсан газрын засаг даргын тодорхойлолт
6. Цэргийн батлах, лавлагаа
7. Эмэгтэй малчин бол А данс нөхрийн нэрээр бол гэрлэлтийн баталгаа /батлагдаагүй бол ШШийдвэр/
8. Хүүхдийн иргэний үнэмлэхний хуулбар, төрсний бүртгэлийн гэрчилгээ, лавлагаа
9. 1% цээж зураг

Хөдөлмөрийн чадвар алдсаны тэтгэвэр гэж хөдөлмөрийн чадвар алдсан даатгуулагчид хөдөлмөрийн чадвар нь сэргээгдэх хүртэл, эсвэл өндөр насны тэтгэвэр авах насанд хүртэл нийгмийн баталгааг нь хангах зорилгоор нийгмийн даатгалын сангаас сар бүр олгох мөнгөн хөрөнгийг хэлнэ.

Даатгуулагчийн хөдөлмөрийн чадвар алдсаны тэтгэвэр авах эрх:

Шимтгэл төлвөл зохих хугацаа:

• Тэтгэврийн даатгалын шимтгэлийг 20-иос доошгүй жил төлсөн байх;
• Эсхүл хөдөлмөрийн чадвараа алдахын өмнөх сүүлийн 5 жилд нийтдээ 36 ба түүнээс дээш сар тэтгэврийн даатгалын шимтгэл төлсөн байх;
• Хөдөлмөрийн чадвараа 50 ба түүнээс дээш хувиар ердийн өвчин, ахуйн ослын улмаас алдсан даатгуулагч хөдөлмөрийн чадвар алдсаны тэтгэвэр тогтоолгох эрхтэй.

Тэтгэврийн даатгалын шимтгэлийг хөдөлмөрийн чадвараа алдахаас өмнө нийтдээ 36 ба түүнээс дээш сар төлсөн, хөдөлмөрийн чадвараа 50 ба түүнээс дээш хувиар алдсан даатгуулагч хөдөлмөрийн чадвар алдсаны тэтгэврийг хувь тэнцүүлэн тогтоолгож болно.

Хөдөлмөрийн чадвар алдсаныг тогтоох: 

Аймаг, дүүргийн Нийгмийн даатгалын газрын дэргэдэх Эрүүл мэндийн магадлалын зөвлөл нь даатгуулагчийн хөдөлмөрийн чадвар алдалтын хувь, хугацаа, шалтгааныг тогтооно.

Хөдөлмөрийн чадвар алдсаны тэтгэврийг тооцох:

Даатгуулагчийн тэтгэврийн даатгалын шимтгэл төлсөн сүүлийн 20 жилийн доторх дараалсан 5 жилийн буюу 60 сарын цалин хөлс, түүнтэй адилтгах орлогын дунджаас 45 хувиар, 20-иос илүү ажиллаж шимтгэл төлсөн жил тутамд дундаж цалингийн 1.5 хувиар, сар тутамд 0.125 хувиар, 2029 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн шимтгэл төлсөн сар тутамд 0.167 хувиар бодсон дүнгээс даатгуулагч хөдөлмөрийн чадвараа 70 ба түүнээс дээш хувиар алдсан бол 100 хувиар, 50-69 хувиар алдсан бол хөдөлмөрийн чадвар алдалтын хувь хэмжээгээр тооцно.

Хөдөлмөрийн чадвар алдсаны тэтгэврийн хэмжээг бодох

Даатгуулагчийн хөдөлмөрийн чадвар алдсаны сарын тэтгэврийн хэмжээг бодоход дараах томьёог хэрэглэнэ:

 Тцб =Ц*(45%+(Ш241+*0.125%) * ХЧА-н хувь)

Тцб – бүрэн тэтгэврийн сарын хэмжээ;

Ц – сарын дундаж цалин хөлс, түүнтэй адилтгах орлого;

Ш241+ -241 ба түүнээс дээш шимтгэл төлсөн сарын тоо;

ХЧА-н хувь – Хөдөлмөрийн чадвар алдалтын хувь.

Жишээ:  Даатгуулагч ердийн өвчний улмаас хөдөлмөрийн чадвараа 55 хувиар алдсан, нийтдээ 20 жил буюу 240 сар шимтгэл төлж ажилласан, 5 жилийн дундаж цалин нь 1 800 000 төгрөг гэвэл:

Бодолт:

Тцб = Ц*(45%+(Ш241+*0.125%) * ХЧА-ын хувь)

Тцб = 1,800,000 * 45% * 55% = 445,500₮

Засгийн газрын 2023 оны 239 дүгээр тогтоолоор бүрэн тэтгэврийн доод хэмжээг 550 000 төгрөгөөр тогтоосон тул сард 550 000 төгрөгийн тэтгэвэр олгоно.

Хөдөлмөрийн чадвар алдсаны тэтгэвэр олгох хугацаа:

Тэтгэврийг даатгуулагчийн хөдөлмөрийн чадвараа алдсан өдрөөс эхлэн хөдөлмөрийн чадвар нь сэргээгдэх хүртэл, хэрэв тэтгэвэр авагч нас барсан бол нас барсны дараагийн сарыг дуусах хүртэлх хугацаанд олгоно.

Хөдөлмөрийн чадвар алдсаны тэтгэврийн доод хэмжээ:

Тэтгэврийн даатгалын сангаас олгох хөдөлмөрийн чадвар алдсаны тэтгэврийн доод хэмжээг доор дурдсанаар Засгийн газар тогтооно:

• Хөдөлмөрийн чадвар алдсаны бүрэн тэтгэврийн доод хэмжээ нь тухайн үед мөрдөж байгаа сарын хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээний 75 хувиас багагүй байхаар;
• Хөдөлмөрийн чадвар алдсаны хувь тэнцүүлэн тогтоосон тэтгэврийн доод хэмжээ нь тухайн үед мөрдөж байгаа сарын хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээний 50 хувиас багагүй байхаар.

Засгийн газрын 2024 оны 120 дугаар тогтоолоор баталсны дагуу өндөр насны бүрэн тэтгэврийн доод хэмжээ 650 000 төгрөг, хувь тэнцүүлэн тогтоосон тэтгэврийн доод хэмжээ 540 000 төгрөг байна.

Бүрдүүлэх материал:

1. Өргөдөл
2. Иргэний үнэмлэхний хуулбар
3. Ажилласан жилтэй холбоотой материал /Хд,Ндд,Архивын лавлагаа,ШШийдвэр/
4. ЭХМК-ын акт
5. Хөдөлмөрийн чадвараа 70%-с дээш алдсан бол байгууллагын тодорхойлолт
6. Цэргийн батлах, лавлагаа
7. Хүүхдүүдийн иргэний үнэмлэхний хуулбар, төрсний гэрчилгээ, лавлагаа
8. ХХҮГазраас шилжиж ирж байгаа бол тодорхойлолт
9. 1% цээж зураг

Тэжээгчээ алдсаны тэтгэвэр” гэж ажил хөдөлмөр эрхлэн шимтгэл төлж, ажиллаж байгаад ердийн өвчин, ахуйн ослын улмаас нас барсан даатгуулагчийн асрамжид байсан хөдөлмөрийн чадваргүй гишүүдэд тэтгэврийн даатгалын сангаас олгож байгаа мөнгөн хөрөнгийг хэлнэ.

Даатгуулагчийн гэр бүлийн гишүүдийн тэжээгчээ алдсаны тэтгэвэр авах эрх

Нас барсан даатгуулагчийн шимтгэл төлсан байвал зохих хугацаа: 

• Тэтгэврийн даатгалын шимтгэлийг 20-иос доошгүй жил төлсөн байх;
• Эсхүл даатгуулагч нас барахын өмнөх сүүлийн 5 жилд нийтдээ 36 ба түүнээс дээш сар төлсөн байх;
• Эсхүл өндөр насны, хөдөлмөрийн чадвараа алдсаны тэтгэвэр авагч нас барсан бол.

Тэжээгчээ алдсаны тэтгэвэр тогтоолгох эрхтэй гэр бүлийн гишүүд:

Нас барсан даатгуулагчийн асрамжид байсан гэр бүлийн доор дурдсан гишүүн тэжээгчээ алдсаны тэтгэвэр тогтоолгох эрхтэй.

• Төрсөн, дагавар, үрчлэн авсан 19 нас хүрээгүй хүүхэд (үүнд эцгээ нас барснаас хойш төрсөн хүүхэд хамаарна);
• Тэжээгчийн асрамжид байсан төрөлхийн хөгжлийн бэрхшээлтэй, эсхүл 19 нас хүрээгүй байхдаа хөгжлийн бэрхшээлтэй болсон төрсөн, дагавар, үрчлэн авсан хүүхэд;
• Тэжээгчийн хууль ёсоор асран хамгаалж, харгалзан дэмжиж байсан төрөлхийн хөгжлийн бэрхшээлтэй, эсхүл 19 нас хүрээгүй байхдаа хөгжлийн бэрхшээлтэй болсон ач, зээ;
• Тэжээгчийг нас барахын өмнө тэтгэврийн даатгалын шимтгэлийг нийтдээ 20-иос доошгүй жил төлсөн өндөр насны тэтгэврийн насанд хүрсэн, эсхүл хөдөлмөрийн чадвараа 50 ба түүнээс дээш хувиар алдаж хөгжлийн бэрхшээлтэй болсон эхнэр, нөхөр, тэжээн тэтгэх өөр хүнгүй эцэг, эх.

Тэтгэврийн даатгалын шимтгэлийг нийтдээ 60-аас доошгүй сар, үүнээс 12 сар нь тасралтгүй төлсөн даатгуулагч нас барсан бол түүний гэр бүлийн дээр дурдсан гишүүд тэжээгчээ алдсаны тэтгэврийг хувь тэнцүүлэн тогтоолгож болно.

Тэжээгчээ алдсаны тэтгэврийг тооцох:

Тэжээгчээ алдсаны бүрэн тэтгэврийг нас барсан даатгуулагчийн тэтгэврийн даатгалын шимтгэл төлсөн сүүлийн 20 жилийн доторх аль дуртай дараалсан 5 жилийн буюу 60 сарын цалин хөлс, түүнтэй адилтгах орлогын дунджаас 45 хувиар, 20-иос илүү ажиллаж шимтгэл төлсөн жил тутамд дундаж цалингийн 1.5 хувиар, сар тутамд 0.125 хувиар, 2029 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн шимтгэл төлсөн сар тутамд 0.167 хувиар нэмэгдэл тооцсон дүнгээс  хөдөлмөрийн чадваргүй гэр бүлийн гишүүдийн тооноос хамааруулан доор дурдсан хувь хэмжээгээр бодож тооцно:

Тэжээгчээ алдсаны тэтгэврийн хэмжээг бодох

Тэжээгчээ алдсаны сарын тэтгэврийн хэмжээг бодоход дараах томьёог хэрэглэнэ:

Тцб =Ц*(45%+(Ш241+*0.125%) * ГБГ-ий тоонд хамааруулах хувь)

Тцб – бүрэн тэтгэврийн сарын хэмжээ;

Ц – сарын дундаж цалин хөлс, түүнтэй  адилтгах орлого;

Ш241+ -241 ба түүнээс дээш шимтгэл төлсөн сарын тоо;

ГБГ-ий тоонд хамааруулах хувь – Гэр бүлийн гишүүний тоонд хамааруулах хувь.

Жишээ:  Даатгуулагч “Д” 25 жил буюу 300 сар шимтгэл төлж байгаад ердийн өвчний улмаас нас барсан. Түүний ар гэрт насанд хүрээгүй 2 хүүхэд үлдсэн бөгөөд 5 жилийн дундаж цалин нь 1 800 000 төгрөг гэвэл:

Бодолт:

Тцб = Ц*(45%+(Ш241+*0.125%) * ГБГ-ий тоонд хамааруулах хувь)

Тцб = 1,800,000 * 45% (60 * 0,125%)* 75% = 1,800,000 * (45% + 7.5%) * 75% = 1,800,000 * 52.5% * 75% = 708,750₮    

Тэжээгчээ алдсаны тэтгэврийн доод хэмжээ:

            Тэтгэврийн даатгалын сангаас олгох тэжээгчээ алдсаны тэтгэврийн доод хэмжээг доор дурдсанаар Засгийн газар тогтооно:

• Тэжээгчээ алдсаны бүрэн тэтгэврийн доод хэмжээ нь тухайн үед мөрдөж байгаа сарын хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээний 75 хувиас багагүй байхаар;
• Тэжээгчээ алдсаны хувь тэнцүүлэн тогтоосон тэтгэврийн доод хэмжээ нь тухайн үед мөрдөж байгаа сарын хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээний 50 хувиас багагүй байхаар.

Тэжээгчээ алдсаны бүрэн тэтгэврийн доод хэмжээг нэг хүнд тухайн үед мөрдөж байгаа сарын хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээний 50 хувиар, хоёр хүнд 75 хувиар, гурав ба түүнээс дээш хүнд 100 хувиар тус тус тогтооно.

Бүрдүүлэх материал:

1. Өргөдөл
2. Иргэний үнэмлэхний хуулбар /Тэтгэвэр авах хүний/
3. Тэжээгчээ ажилласан жилтэй холбоотой материал /ХД, НДД,Архивын лавлагаа,ШШийдвэр/
4. Тэжээгч тогтоолгож байгаа гишүүний иргэний үнэмлэх болон төрсний гэрчилгээ /хүүхдийн/
5. Цэргийн батлах
6. Нас барсны гэрчилгээ
7. Гэр бүлийн баталгаа /батлуулж байгаагүй бол/
8. Ам бүлийн тодорхойлолт
9. 1% цээж зураг

Зэвсэгт хүчин, хилийн ба дотоодын цэрэг, тагнуул, төрийн тусгай хамгаалалт, цагдаа, шүүхийн шинжилгээний болон авлигатай тэмцэх, онцгой байдлын асуудал эрхэлсэн болон шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх байгууллагын генерал, офицер, ахлагч, түрүүч, байлдагч, цэрэг, цагдаагийн сургуулийн сонсогч цэргийн тэтгэвэр авах эрхтэй.

Цэргийн тэтгэвэр дор дурдсан төрөлтэй:

• Цэргийн алба хаасны тэтгэвэр.
• Хөдөлмөрийн чадвар алдсаны тэтгэвэр.
• Тэжээгчээ алдсаны тэтгэвэр.

Цэргийн алба хаасны тэтгэвэр авах эрх:

Зэвсэгт хүчин, хилийн ба дотоодын цэрэг, тагнуул, төрийн тусгай хамгаалалт, цагдаа, шүүхийн шинжилгээний болон авлигатай тэмцэх, онцгой байдлын асуудал эрхэлсэн болон шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх байгууллагын генерал, офицер, ахлагч, түрүүч, байлдагч, цэрэг, цагдаагийн сургуулийн сонсогч нь дор дурдсан үндэслэлээр нас харгалзахгүйгээр цэргийн алба хаасны тэтгэвэр тогтоолгон авах эрхтэй.

• 25-аас доошгүй жил алба хаасан эрэгтэй
• 20-оос доошгүй жил алба хаасан эмэгтэй
• Байлдааны нисдэг тэрэгний нисгэгчээр 23-аас доошгүй жил алба хаасан
• Байлдааны тийрэлтэт сөнөөгч онгоцны жинхэнэ нисгэгчээр 20-оос доошгүй жил алба хаасан.

Цэргийн албыг 10-аас доошгүй жил хаасан цэргийн алба хаагч доор дурдсан шалтгаанаар халагдсан бол цэргийн алба хаах насны хязгаарт хүрээд цэргийн алба хаасны тэтгэврийг хувь тэнцүүлэн тогтоолгож авах эрхтэй:

• Орон тоо, зохион байгуулалтын өөрчлөлтөөр
• Биеийн эрүүл мэндээр
• Цэргийн алба хаах нас хэтэрч

Цэргийн алба хаах насны дээд хязгаар:

• Ахлагчийн албыг 47 нас хүртэл;
• Дунд офицер 47 нас хүртэл;
• Ахлах офицер 52 нас хүртэл;
• Дээд офицер 57 нас хүртэл;
• Эмэгтэйчүүд ахлагч, офицерын албыг цэргийн цол харгалзахгүй 47 нас хүртэл.

Цэргийн алба хаасны тэтгэврийн хэмжээ, нэмэгдэл:

• Цэргийн алба хаасны тэтгэврийг тэтгэвэр тогтоолгогчийн 5 жилийн буюу 60 сарын дундаж цалин, хөлсний 80 хувиар тогтооно.
• Хуульд заасан хугацаанаас илүү алба хаасан жил тутамд тэтгэвэр тогтоолгосон дундаж цалин, хөлснөөс 1.5, сар тутамд 0.125 хувиар тооцож нэмэгдэл олгоно.

Цэргийн алба хаасны тэтгэвэр тогтоолгоход бүрдүүлэх баримт бичиг (цаасан, эсхүл цахимаар)

• Тэтгэвэр тогтоолгохыг хүссэн өргөдөл;
• Цэргийн албанд татагдсан, элссэн, албан тушаалд томилогдсон, цэргийн алба хаасны тэтгэвэр тогтоолгох үндэслэлээр цэрийн албанаас чөлөөлөгдсөн тухай цэргийн анги, байгууллагын тушаал, шийдвэр, цэргийн алба хаасан хугацааны  талаарх цэргийн байгууллагын архивын лавлагаа;
• Цэргийн батлах, хэрэв засвартай тохиолдолд цэргийн байгууллагын архивын лавлагаа;
• Цэргийн албан хаагчийн цэргийн жинхэнэ алба хаасан хугацааг сэргээн тогтоосон бол шүүхийн шийдвэр;
• Холбогдох хуулийн дагуу цэргийн албан хаасан хугацааг нэмэгдүүлэн тооцох тохиолдолд тухайн цэргийн байгууллагын цэргийн албан хаасан хугацааг нэмэгдүүлэн тооцсон тодорхойлолт;
• Цэргийн алба хаагчийн далд орон тоонд, эсхүл нууцалбал зохих албанд алба хаасан хугацааны лавлагаа, тэтгэвэр тогтоолгох цалин хөлсний тодорхойлолтыг Төрийн болон албаны нууцын тухай хуульд заасан нөхцөлийн дагуу хүлээн авч, нууцыг хамгаалах нөхцөл, шаардлагыг хангасан нөхцөлд тэтгэврийн хувийн хэрэгт хадгална.

Цэргийн алба хаагчийн хөдөлмөрийн чадвар алдсаны тэтгэвэр:

Доор дурдсан шалтгаанаар хөдөлмөрийн чадвараа алдсан цэргийн алба хаагч хөдөлмөрийн чадвар алдсаны тэтгэвэр авах эрхтэй:

• Байлдааны талбар, энхийг дэмжих ажиллагаанд үүрэг гүйцэтгэх, террорист үйлдлийн сөрөг тусгай ажиллагаанд оролцох, байлдааны галт хэрэгслээр буудлага хийх, дэлбэрэх бодис, тэсэлгээний хэрэгсэл, аюултай хорт бодистой үүргийнхээ дагуу харьцах, гамшиг, онцгой нөхцөлийн байдалд ажиллах, улсын хил, онц чухал объектыг хамгаалсны улмаас хөдөлмөрийн чадвар алдсан;
• Бусад албан үүрэг гүйцэтгэхтэй холбогдсон ослын улмаас хөдөлмөрийн чадвар алдсан;
• Албан үүрэг гүйцэтгэхтэй холбогдолгүй осол, тарилгын дараах хүндрэл, ердийн өвчний улмаас хөдөлмөрийн чадвар алдсан;
• Цэргийн үүрэгтэн дайчилгаатай сургууль, цугларалтад оролцож байхдаа, цэргийн жинхэнэ албанаас халагдсан байлдагч, түрүүч орон нутагтаа хүргэгдэх үед хөдөлмөрийн чадвар алдсан бол энэ хуульд заасны дагуу хөдөлмөрийн чадвар алдсан.

Жишээ:  Цэргийн байгууллагад 2 жил алба хаасан цэргийн алба хаагч олон улсад энхийг дэмжих ажиллагаанд оролцох явцдаа гэмт халдлагад өртсөний улмаас хөдөлмөрийн чадвараа 50 хувиар алдсан. Цэргийн алба хаагчийн итгэлцүүрээр өсгөсөн сарын дундаж цалин 1 800 000  төгрөг гэвэл: 

Бодолт:       а) Хөдөлмөрийн чадвар алдсаны тэтгэврийн хэмжээ:

 1 800 000₮ * 50%  = 900 000₮

б) Албан үүргээ гүйцэтгэхтэй холбогдсон ослоор хөдөлмөрийн чадвараа

алдсан тул тэтгэвэр тогтоолгосон сарын дундаж цалин хөлсний 15 хувийн нэмэгдэл:

1 800 000₮ * 15% = 270 000₮

в) Сард олговол зохих тэтгэврийн хэмжээ:

900 000₮ + 270 000₮ = 1 170 000₮

Цэргийн алба хаагч хөдөлмөрийн чадвар алдсаны тэтгэвэр тогтоолгоход бүрдүүлэх баримт бичиг (цаасан, эсхүл цахимаар)

• Тэтгэвэр тогтоолгохыг хүссэн өргөдөл;
• Цэргийн албанд татагдсан, элссэн, албан тушаалд томилогдсон, цэргийн алба хаасны тэтгэвэр тогтоолгох үндэслэлээр цэрийн албанаас чөлөөлөгдсөн тухай цэргийн анги, байгууллагын тушаал, шийдвэр, цэргийн алба хаасан хугацааны  талаарх цэргийн байгууллагын архивын лавлагаа;
• Цэргийн батлах, хэрэв засвартай тохиолдолд цэргийн байгууллагын архивын лавлагаа;
• Цэргийн албан хаагчийн цэргийн жинхэнэ алба хаасан хугацааг сэргээн тогтоосон бол шүүхийн шийдвэр;
• Холбогдох хуулийн дагуу цэргийн албан хаасан хугацааг нэмэгдүүлэн тооцох тохиолдолд тухайн цэргийн байгууллагын цэргийн албан хаасан хугацааг нэмэгдүүлэн тооцсон тодорхойлолт;
• Хөдөлмөрийн болон хөдөлмөрийн эрүүл ахуйн хяналтын улсын байцаагчийн хянан баталгаажуулсан “Үйлдвэрлэлийн осол, хурц хордлогыг судлан бүртгэсэн акт;
• Цэргийн алба хаагчийн далд орон тоонд, эсхүл нууцалбал зохих албанд алба хаасан хугацааны лавлагаа, тэтгэвэр тогтоолгох цалин хөлсний тодорхойлолтыг Төрийн болон албаны нууцын тухай хуульд заасан нөхцөлийн дагуу хүлээн авч, нууцыг хамгаалах нөхцөл, шаардлагыг хангасан нөхцөлд тэтгэврийн хувийн хэрэгт хадгална.

Цэргийн алба хаагчийн гэр бүлийн гишүүдийн тэжээгчээ алдсаны тэтгэвэр авах эрх:

Цэргийн алба хаагч, түүнчлэн дайчилгаатай сургууль, цугларалтад оролцож байгаа цэргийн үүрэгтэн, цэргийн алба хаасны болон хөдөлмөрийн чадвар алдсаны тэтгэвэр авагч нас барахад түүний асрамжид байсан гэр бүлийн хөдөлмөрийн чадваргүй гишүүд тэжээгчээ алдсаны тэтгэвэр авах эрхтэй.

Тэтгэвэр тогтоолгосон боловч 12 сараас доошгүй хугацаанд ажил, хөдөлмөр эрхэлж, нийгмийн даатгалын шимтгэл төлсөн даатгуулагчийн авч байгаа тэтгэврийн хэмжээг анхны тэтгэвэр тогтоолгосон дундаж цалингаас 12 сар тутамд 1.5 хувиар бодож нэмэгдүүлэн тогтооно.

Тэжээгчээ алдсаны тэтгэврийн хэмжээ:

Цэргийн алба хаагч, дайчилгааны сургууль, цугларалтад оролцож байгаа цэргийн үүрэгтэн, цэргийн алба хаасны болон хөдөлмөрийн чадвар алдсаны тэтгэвэр авагч нас барахад түүний асрамжид байсан гэр бүлийн хөдөлмөрийн чадваргүй гишүүдийн тоог харгалзан доор дурдсан хувь хэмжээгээр тэжээгчээ алдсаны тэтгэвэр тогтоонo:

• хөдөлмөрийн чадваргүй 3, түүнээс дээш хүнтэй бол 100 хувь;
• хөдөлмөрийн чадваргүй 2 хүнтэй бол 75 хувь;
• хөдөлмөрийн чадваргүй 1 хүнтэй бол 50 хувь.

Жишээ: Цэргийн албыг 24 жил хааж байгаа алба хаагч ердийн өвчний улмаас нас барсан. Түүний ар гэрт нь хөдөлмөрийн чадваргүй хоёр хүүхэд үлдсэн бөгөөд итгэлцүүрээр өсгөсөн сарын дундаж цалин 1 800 000 төгрөг гэвэл:

Бодолт:       а) Сард ногдох тэтгэврийн хэмжээ:

1 800 000₮ * 60% = 1 080 000₮

б) Хөдөлмөрийн чадваргүй 2 хүүхдэд олгох тэтгэврийн хэмжээ:

1 080 000₮ * 75% = 810 000₮

ТЭТГЭВРИЙН ДААТГАЛЫН НЭРИЙН ДАНСНЫ БҮРТГЭЛ

“Тэтгэврийн даатгалын нэрийн данс” гэж даатгуулагчийн гарааны үлдэгдэл, төлсөн тэтгэврийн даатгалын шимтгэл, тооцсон хүү, мөнгөжүүлсэн орлого, олгосон тэтгэвэр зэрэг орлого, зарлагыг нэгтгэн тооцсон даатгуулагч бүрийн бүртгэлийг хэлнэ.

Нэрийн данс нээх нөхцөл:

• Тэтгэврийн даатгалын шимтгэл төлсөн 1960 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдөр ба түүнээс хойш төрсөн даатгуулагч тэтгэврийн даатгалын нэрийн данстай байна.
• Нийгмийн даатгалын байгууллага даатгуулагч бүрт нэрийн данс нээнэ.

Нэрийн дансны орлогыг бүртгэх:

  Даатгуулагчийн нэрийн дансанд дараах орлогыг бүртгэнэ. Үүнд:

• Нэрийн дансны эхний үлдэгдэл;
• Даатгуулагчийн төлсөн тэтгэврийн даатгалын шимтгэл;
• Ажил олгогчийн төлсөн тэтгэврийн даатгалын шимтгэл;
• Нийгмийн даатгалын сангаас төлсөн шимтгэл;
• Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих сангаас төлсөн шимтгэл;
• Төрөөс төлсөн тэтгэврийн даатгалын шимтгэл;
• Нэрийн дансанд бүртгэсэн орлогод тооцсон хүү;
• Нэрийн дансны мөнгөжүүлсэн орлогын хөрөнгө оруулалтын өгөөж.

Нэрийн дансны гарааны үлдэгдлийг тооцоход дараах үзүүлэлтүүдийг харгалзана. Үүнд:

Нэрийн дансны гарааны үлдэгдлийг 2000 оноос өмнө хөдөлмөр эрхэлж, тэтгэврийн даатгалын шимтгэл төлсөн даатгуулагчид тооцох бөгөөд гарааны үлдэгдэл нь даатгуулагчийн нэрийн данс нээлгэсэн жилийн эхний үлдэгдэл байна.

• Даатгуулагчийн нэрийн данс нээлгэх хүртэл ажилласан болон шимтгэл төлсөн хугацаа;
• Даатгуулагчийн 1995-1999 онд шимтгэл төлсөн, итгэлцүүрээр өсгөсөн 5 жилийн дундаж цалин хөлс, түүнтэй адилтгах орлого;
• Сард төлбөл зохих шимтгэлийн хувь хэмжээ;
• Сүүлийн 5 жилийн улсын дундаж цалин хөлсний итгэлцүүр зэргийг үндэслэнэ.

Санамж: 2000 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс өмнө тэтгэврийн даатгалын шимтгэл төлж ажилласан даатгуулагчид гарааны үлдэгдэл тооцно.

Даатгуулагчийн нэрийн дансны тухайн жилийн эцсийн үлдэгдлийг дараах томьёогоор бодно:

НД_C2=НД_C1-М+ БШО+Х_о

НД_C2-нэрийн дансны тухайн жилийн эцсийн үлдэгдэл;

НД_C1-нэрийн дансны тухайн жилийн эхний үлдэгдэл;

БШО-тухайн жилийн бүртгэсэн шимтгэлийн орлого;

Х_о-нэрийн дансны эхний үлдэгдлээс мөнгөжүүлсэн орлогыг хассан дүн, тухайн жилийн бүртгэсэн орлогод тооцсон хүүгийн орлого;

М-мөнгөжүүлсэн орлого.

Өндөр насны тэтгэврийн хэмжээг нэрийн дансны аргаар бодох:

Даатгуулагчийн өндөр насны сарын тэтгэврийн хэмжээг бодоход дараах томьёог хэрэглэнэ:

Тнд= НД_С3 / 12К

Тнд -нэрийн дансны аргаар тооцсон сарын тэтгэврийн хэмжээ;

НД_С3– Нийгмийн даатгалын ерөнхий хуулийн 27.8-д заасны дагуу тооцсон нэрийн дансны тухайн жилийн эцсийн үлдэгдэл болон мөнгөжүүлсэн орлогын нийлбэр дүн;

К-тэтгэвэр авах дундаж хугацааны илэрхийлэл.

Тэтгэвэр авагч тэтгэвэр тогтоолгосноос хойш тэтгэврийн даатгалын шимтгэлийг албан журмаар төлсөн бол уг хугацаанд бүртгэгдсэн нэрийн дансны орлогыг тэтгэвэр авах дундаж хугацааны илэрхийллээс тэтгэвэр авсан хугацааг хассан илэрхийлэлд хувааж тооцсон дүнгээр сарын тэтгэврийн хэмжээг нэмэгдүүлнэ.

Санамж: Тэтгэвэр авах дундаж хугацааны илэрхийллийг Үндэсний статистикийн хороо, нийгмийн даатгалын асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллагын саналыг үндэслэн Нийгмийн даатгалын үндэсний зөвлөл жил бүр тогтооно.

Жишээ нь 1: Даатгуулагч 1960 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдөр төрсөн эрэгтэй,  нэрийн дансанд бүртгэгдсэн нийт орлого нь 200 000 000 төгрөг, тэтгэвэр авах дундаж хугацааны илэрхийлэл 15 жил, түүнд нэрийн дансны аргаар тэтгэвэр тооцоход сарын тэтгэвэр нь:

200 000 000

Бодолт 1:    Тнд = : 12 сар = 1 111 111 төгрөг болно.

15  жил

Жишээ нь 2: Даатгуулагч 1965 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдөр төрсөн эмэгтэй,  нэрийн дансанд бүртгэгдсэн нийт орлого нь 200 000 000 төгрөг, тэтгэвэр авах дундаж хугацааны илэрхийлэл 22 жил, түүнд нэрийн дансны аргаар тэтгэвэр тооцоход сарын тэтгэвэр нь:

200 000 000

Бодолт 2:    Тнд =: 12 сар = 757 575 төгрөг болно.

22 жил

Нэрийн дансны мөнгөжүүлсэн орлого:

“Мөнгөжүүлсэн орлого” гэж тэтгэврийн даатгалын нэрийн дансанд бүртгэгдсэн бодит мөнгөн хэлбэрт шилжүүлсэн хэсгийг хэлнэ.

• 2024 оны 01 дүгээр сарын 01-ний өдрөөс эхлэн даатгуулагчийн тэтгэврийн даатгалд төлсөн шимтгэл (ажил олгогчийн хариуцан төлсөн 1%, даатгуулагч өөрөө төлсөн 1%, нийт 2%)-ийг мөнгөжүүлнэ.
• Тэтгэврийн даатгалын мөнгөжүүлсэн орлогыг даатгуулагчийн саналд үндэслэн 2029 оноос эхлэн доор дурдсанаар хөрөнгө оруулж болно. Үүнд:

Эрүүл мэндийн зардал

Боловсролын зардал

Орон сууцны ипотекийн зардал

• Даатгуулагч нас барсан тохиолдолд гэр бүлийн гишүүдэд нь тэжээгчээ алдсаны тэтгэвэр тогтоосон бол мөнгөжүүлсэн орлогоос уг тэтгэврийн дүнг хасч үлдэх хэсгийг хууль ёсны өв залгамжлагчид нь өвлүүлнэ.

Нийгмийн даатгалын байгууллага нь даатгуулагч, эсхүл даатгуулагчийн гэр бүлийн гишүүнд тэтгэвэр тогтоох асуудлыг түүний тэтгэвэр тогтоолгохыг хүссэн өргөдөл, холбогдох баримт бичгийг хүлээн авснаас хойш 20 хоногийн дотор шийдвэрлэнэ.